Szlak Piastowski – cz.2

Z Gniezna do Kalisza

Druga część Szlaku Piastowskiego ciągnącego się od Wągrowca do Kalisza obfituje w szereg zabytków i atrakcji, z których korzystać mogą zarówno dorośli, jak i młodzież, dla której bezpośrednie spotkanie z historią będzie wartościową przygodą. To w tej części szlaku odnajdujemy Gniezno, będące pierwszą stolicą Polski, Ostrów Lednicki, w którym najprawdopodobniej Mieszko I przyjął Chrzest, jak również zrekonstruowane średniowieczne grody, jak choćby ten w Lądzie nad Wartą, czy w kaliskim Zawodziu, w których cyklicznie odbywają się festyny związane z kulturą słowiańską.

Gniezno

Pierwsze ślady osadnictwa na tych terenach pochodzą sprzed 8, a nawet 10 tysięcy lat, a pierwszy gród wzniesiono na Wzgórzu Lecha w 941 roku naszej ery. Gniezno szybko rozbudował Mieszko I sprawiając, iż stał się głównym grodem państwa Polan. Po 966 roku pierwszy władca Polski kazał zbudować w grodzie kościół w którym pochował swoją żonę – Dobrawę oraz kamienny zamek z kaplicą. W 1000 roku w Gnieźnie odbył się zjazd, w którym uczestniczyli syn Mieszka I – Bolesław I Chrobry oraz cesarz Niemiec Otton III. Utworzono wtedy arcybiskupstwo i metropolię gnieźnieńską, a tutejszą świątynię wyniesiono do rangi katedry. W 1018 roku pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 roku przebudowano na romańską katedrę. W 1025 roku w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski, a w 1038 roku do miasta wtargnął książę czeski Brzetysław I, pozostawiając po sobie jedynie zgliszcza. To wydarzenie sprawiło, że kolejny król Polski, Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę państwa do Krakowa. Samo Gniezno, jako kolebka państwa polskiego zasługuje na oddzielny tekst i warto zatrzymać się tu na dłużej, ponieważ mnogość atrakcji historycznych i muzeów może konkurować z wieloma polskimi i europejskimi miastami.

Ostrów Lednicki

Największa z pięciu wysp na jeziorze lednickim, położona w jego południowej części jest prawdopodobnym miejscem Chrztu Polski. Dziś na wyspie znajduje się stanowisko archeologiczne oraz od 1969 roku Muzeum Pierwszych Piastów. Wyspa jest jednym z najważniejszych miejsc związanych z historią Polski. Za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego była jednym z głównych ośrodków obronnych i administracyjnych Polski. Zachowały się tu pozostałości grodu oraz elementy najstarszego w Polsce zespołu preromańskiej architektury pałacowo-sakralnej, z basenami chrzcielnymi i wolno stojącego kościoła cmentarnego. Obydwa obiekty wzniesiono w czasach panowania Mieszka I, czyli przed 966 rokiem. Okres świetności Ostrowa Lednickiego zakończył się po najeździe Brzetysława I Czeskiego w 1038, który Ostrów Lednicki zamienił w stertę popiołu. Po tym wydarzeniu odbudowano kościół, a osadę otoczono nowym wałem drewniano-ziemnym o wysokości dochodzącej do 9 m. Wyspa jednak nie odzyskała już dawnej funkcji i rangi, choć gród przetrwał do XIV wieku.

Grzybowo

Położony w samym centrum ziemi gnieźnieńskiej gród odegrał ważną rolę w formowaniu państwa polskiego. Mieścił się tu bowiem jeden z największych średniowiecznych ośrodków, kilkukrotnie większy od bardziej znanych dziś Gniezna, czy Ostrowa Lednickiego. W wyniku szeroko zakrojonych prac archeologicznych oczyszczono wały i wnętrze grodziska z dzikiej roślinności, postawiono też pawilon muzealny z salą wystawową, biblioteką i pracowniami archeologów, stylizowany na historyczną bramę wjazdową. Powierzchnia Grzybowa wynosiła prawie 5 ha, a majdan o powierzchni 2,2 ha otoczony był wałem obronnym o wysokości 16 m i podstawie około 27 m. Badania drewna użytego do budowy wału wykazały, iż gród powstał prawdopodobnie około 930 r. Najstarsze naczynia ceramiczne znalezione przez archeologów w Grzybowie datowane są na 915 r. Najcenniejszym znaleziskiem były jednak srebrne monet arabskie pochodzące z okresu IX wieku! Grzybowo warto odwiedzić także ze względu na licznie odbywające się tu imprezy, których celem jest popularyzowanie kultury starosłowiańskiej, tradycji oraz obyczajów pierwszych Piastów, takie jak: pokazy rzemiosła, turnieje rycerskie, a także inscenizacja bitwy w obronie grodu.

Giecz

Położony na północny wschód od Środy Wlkp. Giecz stoi dziś nieco z boku dzisiejszych głównych tras komunikacyjnych. Na obrzeżu wioski, wśród pól uprawnych wyróżnia się wzniesienie, nazywane „Grodziszczkiem”. To miejsce grodu, leżącego na półwyspie nie istniejącego już dzisiaj jeziora, przez które przepływała niewielka rzeka Moskawa. Do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty umocnień obronnych konstrukcji drewniano-ziemnej, o szerokości podstawy około 30 m i wysokości dochodzącej do ok. 8 m. Prace wykopaliskowe na terenie grodu odsłoniły m.in. fundamenty siedziby książęcej z kaplicą (rotundą), której budowę z niewiadomych przyczyn przerwano na etapie fundamentowania. Grodzisko w Gieczu jest obecnie Rezerwatem Archeologicznym i znajduje się tu budynek muzealny, w którym obejrzeć można wystawę przedstawiającą wyniki prac, ukazujących szczególne znaczenie tego miejsca dla dynastii Piastów. Nieopodal grodu zbudowano osadę edukacyjną z przykładami ówczesnych zabudowań mieszkalnych. Odbywają się tam interaktywne zajęcia, warsztaty i gry terenowe dla dzieci i młodzieży i dorosłych.

Pyzdry

Królewskie miasto Pyzdry, leżące niegdyś przy szlakach handlowych z Torunia oraz z Poznania do Kalisza i dalej do Małopolski, było niegdyś jednym z najważniejszych miast w Wielkopolsce. Osadnictwu w tym miejscu sprzyjała rzeka Warta, którą spławiano żywność i inne dobra. W 1331 roku, gdy w mieście przebywał przyszły król Kazimierz Wielki doszło do ataku wojsk Krzyżackich, w wyniku którego Gród został zniszczony. Późniejszy król Polski nakazał jednak odbudowę, a miasto otoczył murami oraz wybudował zamek będący jednym z największych w ówczesnym Królestwie Polskim. Został on jednak całkowicie rozebrany przez Prusaków (po ogromnym pożarze w 1768 roku) i dziś nie ma po nim śladu. O dumnej przeszłości Pyzdr świadczą dziś liczne pamiątki historyczne eksponowane w istniejącym Muzeum Regionalnym. Ma ono swą siedzibę w budynku klasztoru pofranciszkańskiego, wznoszącego się na skarpie. W muzeum można także podziwiać zachowane gotyckie freski oraz zespół barokowych malowideł wykonanych przez poznańskiego franciszkanina Adama Swacha. Warto także zatrzymać się na chwilę, by z dziedzińca przed muzeum podziwiać wspaniały widok na dolinę Warty.

Ląd nad Wartą

Pocysterski zespół klasztorny w Lądzie nad Wartą należy do najcenniejszych zabytków w kraju. Klasztor, będący filią opactwa w Łeknie, usytuowany został na prawym brzegu Warty, tuż obok grodu strzegącego przeprawy przez rzekę na szlaku handlowym z Kalisza do Gniezna. Z gotyckiego klasztoru, wzniesionego w XIV w., dziś zachowały się mury wirydarza, sień, kapitularz, piwnice oraz oratorium św. Jakuba, w którym podziwiać można zespół fresków z około 1372 roku, zaliczanych do najcenniejszych zabytków malarstwa gotyckiego w Polsce. Prawdziwą perłą jest późnogotycki rzeźbiony tryptyk z figurami Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, św. Katarzyny, św. Barbary, św. Stanisława Biskupa i św. Mikołaja – jest to tzw. ołtarz szafiasty z zamykanymi skrzydłami bocznymi.

Miłośnicy historii i kultury średniowiecza, odwiedzający Ląd na Wartą na przełomie maja i czerwca, mogą wziąć udział w Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej. W zrekonstruowanym słowiańskim grodzie spotkać można wtedy średniowiecznych kupców, wędrownych rzemieślników oraz dzielnych wojów, a wokół klasztoru kręcą się średniowieczni pielgrzymi. Główne atrakcje zorganizowano z myślą o dzieciach, jednak dorosłych zainteresują z pewnością koncerty, wykłady popularno-naukowe i widowiska historyczne.

Konin

We wczesnym średniowieczu Konin leżał na ważnym szlaku handlowym wiodącym z południa Europy nad Bałtyk. Częścią szlaku była droga łącząca Kruszwicę z Kaliszem, a Konin znajdował się dokładnie w połowie tej drogi. W czasach, gdy nie było nawigacji GPS, a na prymitywnych mapach zaznaczano punkty orientacyjne, podróżni swoją pozycję odnajdywali korzystając ze słupów drogowych, ustawianych w strategicznych miejscach. Słup, który podziwiać można w Koninie jest najstarszym, poza terytorium Cesarstwa Rzymskiego, obiektem tego typu w Europie. Do dziś niewiele wiadomo na temat powstania słupa. Prawdopodobnie powstał w 1152 roku na zlecenie fundatora Piotra Włostowica, zwanego Duninem, który za zasługi dla Bolesława Krzywoustego otrzymał liczne tereny na Kujawach i objął godność wojewody.

Kalisz

Dolina rzeki Prosny w Zawodziu jest, według badaczy, jednym z najstarszych obszarów ciągłego osadnictwa na ziemiach polskich, którego początki sięgają schyłku paleolitu. Z okolicami Kalisza identyfikowana jest osada „Kalisia”, zaznaczona nawet na mapie greckiego geografa Ptolemeusza z II wieku n.e. W drugiej połowie IX wieku powstał gród na terenie dzisiejszej dzielnicy Zawodzie w Kaliszu, który w okresie monarchii wczesnopiastowskiej był jednym z ważniejszych grodów w państwie. W promieniu 30 kilometrów wokół Kalisza zbudowano 28 grodów. To w tym miejscu krzyżowały się szlaki ze Śląska przez Wielkopolskę na Pomorze oraz z Wielkopolski do Małopolski i Mazowsze. Po zniszczeniu przez Krzyżaków w 1131 roku Zawodzie przez setki lat pozostawało zapomniane, a w społeczeństwie funkcjonowały jedynie legendy o zaginionej kolegiacie i złotych trumnach Piastów.

Dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku archeologowie odkryli schowany pod warstwami ziemi gród na terenie Kalisza, w którym obecnie mieści się Rezerwat Archeologiczny. W oparciu o badania, zrekonstruowano fragmenty grodu, do wnętrza którego prowadzi droga przebiegająca obok zrekonstruowanej średniowiecznej chaty, przez drewniany most na dawnej fosie i wykonaną z bali bramę z palisadą i ostrokołem po jej obu bokach. W ciągu zachowanego do dzisiaj wału obronnego powstała także drewniana wieża obronna. We wnętrzu grodziska zobaczyć można szereg eksponatów i inscenizacji, a także makiety i rekonstrukcje. Najważniejszą jest rekonstrukcja Kolegiaty Św. Pawła, jednego z nielicznych w tamtym okresie kościołów murowanych, w którym pochowany został Mieszko Stary oraz jego syn Mieszko Mieszkowic. Podziwiać można także zrekonstruowane chaty mieszkalne: rymarza, wdowy tkaczki, chata służebna, chata rycerza, kowala i garncarza oraz chatę komesa, czyli możnowładcy zarządzającego grodem.

W rezerwacie organizowane są warsztaty archeologiczne, żywe lekcje historii, rekonstrukcje historyczne, „Biesiady Piastowskie” oraz inne imprezy plenerowe, podczas których w grodzie goszczą piastowscy władcy, rycerze i ich damy, wojowie rzemieślnicy, a nawet przypływa łodzią św. Wojciech.

Gród w Zawodziu z pewnością był jednym z ważniejszych w czasach piastowskich, a według niektórych uczonych to właśnie od Kalisza rozpoczęła się ekspansja Piastów i to tutaj należy doszukiwać się początków państwowości polskiej.

Autor: Michał Garbaczuk